Herenboeren is een groeiende burgerbeweging die aantoont dat de productie van ons dagelijks voedsel anders, beter en vooral duurzamer kan. Een groep burgers wordt eigenaar van een boerderij en verbouwt daar - met hun eigen boer - een groot deel van hun dagelijkse voedingsproducten. Dit prachtige initiatief ontstond in het Brabantse Boxtel en is inmiddels uitgerold tot een landelijke beweging.
In Boxtel staat Herenboeren Wilhelminapark, de eerste Herenboerderij van Nederland. Deze boerderij is in eigendom van tweehonderd huishoudens die tijd en geld investeren om samen met ‘hun’ boer duurzaam hun eigen eten te verbouwen. Elk gezin legt €2000,- in bij de start en betaalt een bedrag per maand per gezinslid. De boer is in loondienst. Van die boerderij, een kleinschalig gemengd bedrijf van 20 hectare, komt het grootste gedeelte van wat zij wekelijks eten, zoals groenten, fruit, granen, vlees en eieren. Een Herenboer is eigenaar, ondernemer, producent en consument tegelijk. Initiatiefnemer van de allereerste Herenboerderij is Geert van der Veer, tevens oprichter van Herenboeren Nederland. “Door boer en burger met elkaar te verbinden ontstaat er meer begrip voor de sector en breng je de burger dichter bij hun voedselproductie. Niet alleen de opbrengst is belangrijk, ook het samenwerken met elkaar en met de bodem, zodat de bodem voor de toekomst gezond blijft, is essentieel.”
Van der Veer: “Mijn leven heeft zich afgespeeld rond de agrarische sector in Brabant. We hebben een florerende sector, maar het is ook een sector met veel uitdagingen. In 2012 ben ik gaan brainstormen over een concept dat aan al die uitdagingen tegemoet komt. Dat is Herenboeren geworden. Hier in Brabant kom je de grootste uitdagingen tegen, maar je vindt er ook de kennis om die uitdagingen op te pakken. Dat heb ik niet alleen gedaan. Er zijn partijen betrokken als de HAS, de gemeente, de provincie en het rijk. Uiteindelijk heeft dat geleid tot de eerste Herenboerderij. Inmiddels zijn er 14 Herenboerderijen in Nederland waaraan 10.000 huishoudens zijn gekoppeld. In april volgend jaar starten er weer acht nieuwe locaties en er zijn ruim dertig boerderijen in ontwikkeling. Wat in Brabant is begonnen, is inmiddels landelijk uitgerold. Door te beginnen kun je ergens komen.”
Het voedselpakket van een Herenboerderij is aardig compleet. Er worden ongeveer 54 soorten groenten geproduceerd, er groeien appels, peren, pruimen, er lopen varkens en koeien voor het vlees en kippen voor vlees en eieren. Er wordt graan en rogge geteeld voor meel. De Herenboeren-boer fungeert als bedrijfsleider. Hij kan terugvallen op arbeid die hij krijgt van de leden. Florens van Dal, secretaris bij coöperatie Herenboeren Op ’t Lies in Breda: “De burger is eigenaar van de boerderij. Uit het eigenaarschap ontstaan taken die je gezamenlijk moet oppakken. Elke week kunnen leden zich inschrijven voor een dagdeel waarbij ze de boer helpen op het land. Van onkruid wieden en poten tot dieren voederen en hekwerk herstellen.”
Op een Herenboerderij staat de bodem centraal bij alles wat ze doen. Hij wordt ‘gebruikt’ op een innovatieve manier zodat hij er elk jaar een beetje op vooruitgaat. Er wordt gewerkt vanuit het kringloop-idee, bijvoorbeeld door gebruik te maken van eigen mest en compost. Daarnaast wordt er gestreefd naar zelfvoorzienend zijn in zaad, diervoeding en energie. Er is een biodiversiteit van planten en dieren die de voedselproductie ondersteunen of eetbaar zijn, bijvoorbeeld bijen, kruiden en fruitbomen. Doordat het eten direct van de boerderij naar de consument gaat, is de keten kort. Je weet precies waar je eten vandaan komt en hoe het is geproduceerd.
Naast samen op het land werken, is ook de verbinding onderling een belangrijk aspect van dit project. Van Dal: “Mensen sluiten zich in eerste instantie aan omdat ze duurzamer willen eten, maar het sociale speelt ook een grote rol. Je maakt onderdeel uit van een landelijke beweging die duurzaamheid nastreeft. Het is groter dan alleen je eigen boerderij. Toen ik hiermee startte, wilde ik graag voedsel eten met een kleinere impact op het milieu, maar het geeft me zoveel meer. Als ik rondkijk in onze keet zie ik mensen van heel verschillend pluimage die het fijn met elkaar hebben. Ik kom hier wel eens met kwade zin aan, maar ik ga hier nooit met kwade zin weg.”
Herenboeren draait om samenwerking. Tussen buurtgenoten en hun boer, maar ook tussen Herenboerderijen onderling. Van der Veer: “Als lerende beweging vinden we het belangrijk om ideeën, keuzes, dilemma’s, mislukkingen en successen te delen. In die beginfase zijn we veel dingen tegengekomen, bijvoorbeeld met betrekking tot wet- en regelgeving of techniek, maar ook hoe je het best samenwerkt in een coöperatie. Die kennis delen we met toekomstige Herenboeren." Herenboeren Nederland is ook een samenwerking aangegaan met De Kleine Aarde in Boxtel. De Kleine Aarde is van oudsher een proeftuin die pioniers de ruimte bood om te experimenteren met o.a. ecologische landbouw, duurzame energie en anders wonen. "We willen van De Kleine Aarde een verduurzamings- en ontmoetingsplek maken, het hart van de kennis van de toekomst!” Maar niet alleen enthousiaste burgers en boeren spelen een rol. Ook bijvoorbeeld scholen, ondernemers, onderzoekers, het verenigingsleven en overheden kunnen bijdragen aan en samenwerken met de Herenboerderijen.
Naast natuurgedreven en sociaal verbonden is de derde projectpijler ‘economisch gedragen’. Herenboeren is een coöperatie. Dat betekent dat ze werkt op het principe van kostendeling in plaats van winstmaking. Van der Veer: “We vinden de waarden belangrijker dan de waarde. De euro is niet meer het doel, maar het middel om ons eten te produceren. Productiekosten en -opbrengsten worden verdeeld onder de leden. Eigenlijk wordt de keten omgedraaid. We beginnen bij de mensen. Voedsel en een gezonde leefomgeving zijn voor veel mensen belangrijker dan winst van een individu. Door goed voor de grond te zorgen, willen we deze veiligstellen. Bij alle beslissingen die we maken, kijken we naar het effect van wat we nu doen op de zevende generatie na ons. Zou het niet mooi zijn als we echt alle Nederlanders met hun voedselproductie zouden kunnen verbinden? Eén Herenboerderij is 20 hectare groot en kan 500 monden voeden, dus heb je 700.000 hectare in Nederland nodig om alle mensen aan hun voedselproductie te verbinden.” (*)
(*)Op dit moment is 54% van de totale oppervlakte van Nederland (2,2 miljoen hectare) in gebruik als landbouwterrein. Bron: CBS
Met één druk op de knop kopieer je gratis de volledige tekst van dit verhaal
